چرا بودجه سالانه سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند) چهار برابر شده است؟

با نگاهی به بودجه ملی ایران متوجه شدیم که ردیف بودجه ای خاصی به سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند) اختصاص داده شده است. سازمانی بدنام که عملا در راستای برنامه سابق سلاح های هسته ای ایران قدم بر میدارد. از اینرو به نظر آمد چرایی این قضیه را در این مطلب بررسی کنیم.   

 

آنچیزی که مشخص است بودجه دولتی سپند خیلی بیشتر از مقداری می باشد که تصور می شد و این بودجه در چهار سال گذشته به شکل بی سابقه ای افزایش یافته است. در حال حاضر بودجه سالانه آن برای انجام فعالیت های ناشایست حدود 21 میلیون دلار می باشد. اما سوال این است که این عدد از کجا آمده است؟

 

بودجه مقوله ای خسته کننده اما مهم

 

هر ساله حدود آذر ماه، رییس جمهور لایحه بودجه سال آینده را تقدیم مجلس می کند که این لایحه برای روی وب سایت زیر برای دسترس عموم آزاد می باشد:https://www.mporg.ir . این لایحه سپس طی یک پروسه معمولا فرمایشی در دستور کار مجلس قرار می گیرد و تقریبا در اکثر موارد تمامی ردیفهای هزینه ای، به شکل دست نخورده مورد تصویب نمایندگان قرار می گیرد. نکته قابل تامل ردیف های هزینه ای مربوط به مسایل دفاعی کشور است که بزرگترین اعداد را به خودشون اختصاص میدن. که البته این را باید مدیون مدیون تندروها داخلی دانست که علاقه زیاد به هزینه بودجه کشور برای مسایل دفاعی دارند.

 

اما این تمام ماجرا نیست. با استناد با مطالعات دقیقی که روی بودجه سال 99 انجام گرفته و همچنین گزارش ها و مقالات خوبی که در وب سایتهای زیر از جمله بنیاد دفاع از دموکراسی و  سازمان مطالعات امنیت بین الملل نوشته شده :

https://en.radiofarda.com/a/iran-defense-ministry-budget-declines-irgc-more-funding/29679511.html

https://www.fdd.org/analysis/2019/01/08/new-iranian-draft-budget-slashes-military-spending/

https://www.iiss.org/blogs/military-balance/2018/11/decode-iran-defence-spending. 

مشخص شده است که سازمانهای دفاعی ایران بخشی از بودجه سالانه خود را از خارج بودجه رسمی کشور و از مسیرهای متعدد دریافت میکنند.

 

نکته بسیار جالبی که پس از بودجه 98 قابل مشاهده است، این است که در بودجه سال 98 بودجه سپاه و ستاد کل نیروهای مسلح تغییر آنچنانی نکرده است اما بودجه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران که متولی تمامبرنامه های دفاعی کشور از ساخت موشک بالیستیک تا ساخت ادوات لجیستیکی هست، به پیشنهاد حسن روحانی 50 درصد کاهش یافته است. اما آیا این عدد واقعی است؟ آیا این 50 درصد کاهش بودجه وزارت دفاع به معنی قطع 50 درصد بودجه دفاعی کشور است؟ آیا در این عدد حرفی از سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند) به میان آمده است؟ آیا در عمل میتوان با قطع بودجه، یکی از ارکان مهم چانه زنی سیاسی ایران یعنی قدرت نظامی و موشکی ایران رو با مشکل روبرو کرد؟

همانطور که قابل تصور هست، جواب سوالات بالا قطعا "خیر" میباشد.

 

بودجه درباره سپند چه میگوید؟

 

براستی به نظر می رسد که سپند زمانی که نوبت به اولویتهای بودجه ای و هزینه ای میرسد، برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت ویژه ای پیدا می کند. این همان نکته ای هست که از نظر برخی از کارشناسان دور مانده است. اگرچه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران بخشی از بودجه خود را از دست داده است اما این کاهش بودجه شامل تمامی بخش ها نخواهد بود و به نوعی سپند برنده بزرگ این شرایط بوده است.

 

با نگاهی به لایحه بودجه سال 98.

 

متوجه میشویم که اگرچه عملا فعالیت های سپند زیر نظر وزارت دفاع می باشد اما ردیف مجزایی در بودجه برای آن در سال 98 که معادل 837 هزار میلیارد ریال می باشد در نظر گرفته شده است.

که این مبلغ نسبت به سال قبل آن افزایشی 70 درصدی داشته است ( بودجه سپند در سال 1397 برابر با 500 میلیارد ریال بوده است).

و همانطور که در تصویر زیر دیده میشود، بودجه سپند در مقایسه با بودجه سال 96 این سازمان که فقط 205 میلیارد ریال بوده است، در سال 1398 افزایش چشمگیر تقریبا 4 برابری را داشته است.

 

همانطور که در لایحه بودجه سال 1399 دیده می شود، رقم بودجه اختصاص داده شده به سپند 878 میلیارد ریال ، معادل 21 میلیون دلار است. با نگاهی به بودجه این سازمان متوجه خواهیم شد که این بودجه از سال 96 تا سال 99، تقریبا 4 برابر شد.

 

 

اما سوال اصلی این است که دقیقا چه اتفاقی در جریان است؟

 

اگرچه هنوز نمی توان دلیل واضحی برای افزایش بودجه سازمانی که کار و محصول عملی و قابل تحویلی ندارد ارائه داد ( با توجه به اینکه ایران مدعی هست هیچ قصدی برای توسعه سلاح های هسته ای ندارد) اما شاید بتوان موارد زیر را از جمله دلایل این افزایش شدید بودجه شمرد:

 

اولین دلیل برای اختصاص بودچه هنگفت به سپند را باید تعبیر به حضور حامیان جدی آن در دولت کرد. برای این موضوع میتوان به بخشی از گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی استناد کرد:

    " بودجه ایران بجای اینکه براساس نیازهای واقعی کشور تنظیم شود، بیشتر برپایه چانه زنی های ارکان و جناح های صاحب قدرت     شکل می گیرد. توانایی مصادره یک بخشی از بودجه به عنوان بودجه دفاعی کاملا بیانگر میزان تاثیر گذاری یک بخش خاص             حکومت و فقدان قدرت دیگر بخش ها می باشد."

 

افزایش 70 درصدی بودجه سپند در یکسال دلیل واضحی برای این میزان تاثیر گذاری است.

 

متاسفانه علی رغم تمام ضعف هایی که سپند در زمینه امنیتی از جمله دزدیده شده اسناد آرشیوی برنامه هسته ای ، لو رفتن هویت مدیران آن و سازمانهای خصوصی وابسته و موارد بسیار دیگر از خود نشان داده است، هنوز سپند جز ارکان اصلی وزارت دفاع می باشد که به آن بودجه های هنگفت تعلق می گیرد.

 

اما با این حجم بودجه و همچنین افزایش صورت گرفته ، این سوال برای نگارنده وجود دارد که آیا از مزایای این افزایش بودجه کارمندان ساده آن هم بهره مند خواهند شد و یا تمام این پول در دستان عده ای خاص باقی خواهند ماند.

 

اما این افرایش بودجه اگرچه برای سپند خبری خوب بوده است تا بتواند از عطش شدید نظام برای تحقیقات نظامی یهره مند شود، اما شواهد نشان میدهد که به سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند)سپند تنها بخش نور چشمی داخل وزارت دفاع برای گرفتن بودجه و افزایش بودجه نیست. در اینجا به مواردی برای اثبات این ادعا اشاره می شود.

 

دو سازمان دیگری که در زمینه تحقیقات دفاعی ایران فعال هستند عبارتند از دانشگاه مالک اشتر و دانشگاه جامع امام حسین، که هر دو آنها از افزایش بودجه در بودجه 1398 بی بهره نبوده اند. این افزایش برای دانشگاه مالک اشتر 85 درصد و برای دانشگاه امام حسین 80 درصد بوده است. رابطه این دو دانشگاه را با سپند را میتوان تلفیقی از دوستی و رقابت دانست. این دو دانشگاه در بعضی از پروژه ها به عنوان همکار با سپند همکاری دارند و در مواردی که با کمبود منابع مواجه هستند، رقیب یکدیگرند.

 

اگرچه محسن فخری زاده و سازمان مطبوعش (سپند) از افزایش بودجه خوبی در سال 98 بهره مند شده اند، اما کماکان، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی بودجه بیشتری را نسبت به سپند در داخل مجموعه وزارت دفاع به خود اختصاص داده هست.

 

  متاسفانه آنچه که از موارد فوق مشهود هست، حکومت با بازی با بودجه و قرار دادن ردیف های بودجه ای برای وزارت دفاع خارج از ردیف اصلی آن ، نه تنها بودجه این نهاد را کاهش نداده بلکه با افزایش بودجه سازمانهایی مانند سپند عملا در شرایط سخت اقتصادی، بودجه این وزارت خانه را افزایش داده است.